Ordino Konşimento’nun Yerini Alabilir Mi?
Dış ticarete konu edilen eşya, taşıyıcısı tarafından alıcı tarafa teslim edilir. Teslime ilişkin ise, kıymetli evrak olan ve eşyanın aidiyetini temsil eden Konşimento kullanılır ve eşya konşimento karşılığında alıcısına teslim edilecektir. Söz konusu işlemler bütünü Türk Ticaret Kanunu’nun ilgili maddelerinde hüküm altına alınmıştır.
Gümrük işlemlerinin tamamlanması ile birlikte eşyanın teslimi aşamasında Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre Konşimento aranması gerekirken, bu aşamada liman/antrepo işletmesi firmalar tarafından “Ordino” aranmakta ve kıymetli evrak niteliğinde olan konşimento bir bakıma devre dışı bırakılarak hukuki olmayan bir evre söz konusu olmaktadır.
Peki ordino nedir?
Yük teslim talimat formu, bilinen adıyla ordino, mülga 1615 sayılı Gümrük Kanunu'na bağlı Gümrük Yönetmeliği’nde hüküm altına alınmış ve eşyanın teslimi öncesindeki aşamaların kontrolü amacıyla kullanılmış bir belgedir. Zaman içerisinde, Türkiye-AB Ortaklık Konseyi’nin 1/95 sayılı Kararı gereğince gümrük işlemlerini basitleştirmek ve gümrük mevzuatını Avrupa Birliği gümrük mevzuatı ile uyumlu hale getirmek amacıyla yürürlüğe konulan 4458 sayılı Gümrük Kanunu kapsamında, ordino yürürlükten kaldırılmıştır.
Mülga mevzuat hükümleri incelendiğinde ordino, işlem aşamalarının tamamlanıp tamamlanmadığının kontrolünün sağlanması amacıyla kullanılmış ancak zamanla söz konusu belge kendisine farklı fonksiyonlar yüklenerek kullanılmıştır.
Konşimento nedir?
Konşimento, bir taşıma sözleşmesinin yapıldığını ispatlayan, eşyanın taşıyan tarafından teslim alındığını veya gemiye yüklendiğini gösteren ve taşıyanın eşyayı, ancak onun ibrazı karşılığında teslimle yükümlü olduğu senet olarak Türk Ticaret Kanunu’nda tanımlanmıştır (TTK 1228).
Ayrıca, konşimentoda hangi bilgilerin yer alacağı Kanun’da belirtilmiş, söz konusu taşıma senedi eşyanın alıcıya teslim edilmesi hususunda ana unsur olarak hüküm altına alınmıştır. Konşimentonun meşru hamili, eşyayı teslim almaya yetkilidir. Taşıyan ile konşimento hamili arasındaki hukuki ilişkilerde konişmento esas alınmaktadır.
Eşya nasıl ve kime teslim edilmelidir?
Gümrük Yönetmeliği’nin “Eşyanın Teslimi” konusu altında yer alan 130’uncu maddesinde “Eşya, boşaltma yerinde konşimentoda teslim edileceği gösterilen ve bir nüshasını taşıyan kimseye ve eğer konşimento emre muharrer ise ciro ile devralmış şahsa teslim olunur. Bu kimseler eşyayı almak için lazım gelen vasıfları haiz sayılır.” Hükmü yer almaktadır. Türk Ticaret Kanunu ve gümrük mevzuatında yer alan hükümler bir arada değerlendirildiğinde eşyanın tesliminin ne şekilde yapılacağı açık bir şekilde belirlenmiştir.
Ancak uygulamada, liman/antrepo işletmesi firmalar tarafından eşyanın teslimi aşamasında konşimentonun yerini ordino belgesi alacak şekilde işlemler yerine getirilmekte ve bu durum hukuki olmayan bir sonuç doğurmaktadır. Ayrıca, ordino belgesi firmalara fahiş ücretler karşılığında satılmakta ve işletici firmalar tarafından söz konusu belge gelir kapısı olarak kullanılmaktadır.
Yargı bu konuda ne karar vermektedir?
Söz konusu belgenin kullanımına ilişkin hususlar bir çok kez yargıya taşınmıştır. Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu tarafından verilen E:2019/2250E-K:2020/812 sayılı Karar doğrultusunda Yük Teslim Talimat Formu/Ordino uygulaması yürürlükten kaldırılmıştır. Kısaca, ordino uygulamasının hukuka uyarsız olduğu yönünde karar verildiği görülmektedir.
Muhtelif yargı kararları ile gümrüklü yer ve sahalarda eşya tesliminde mevzuat kapsamında değişiklikler yapılması ve kuralların konulması, istenilecek belgelerin belirlenmesi hususlarında Gümrük İdaresinin yetkili ve görevli olduğu tartışmaya mahal bırakılmayacak şekilde ortaya konulmuştur.
Sonuç olarak; mevzuatta yeri olmayan ancak işletici kuruluşlar tarafından kullanımına devam eden ve hukuksuzluğu da yargı organlarınca tescil edilen söz konusu belge hususunda gümrüklü yer ve sahalarda düzenleme ve denetim yetkisi bulunan Ticaret Bakanlığı tarafından gerekli düzenlemelerin yapılarak ordino belgesinin kullanılmaması yönünde karara varılması yerinde olacaktır.
Ege Uzman Mevzuat Departmanı