Gümrük Vergi ve Cezalarında Zamanaşımı Hükümleri
Zamanaşımı, kanunlarla belirlenmiş süreler içerisinde alacaklının alacağını istememesi ya da dava konusu etmemesi nedeniyle alacağını isteme ve/veya dava açma hakkının ortadan kalkması olarak tanımlanmaktadır. Zamanaşımı, hak düşürücü sürelerdendir.
Gümrük vergileri açısından zamanaşımı hükümleri; tahakkuk zamanaşımı 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda, tahsil zamanaşımı ise 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’da hüküm altına alınmıştır.
Tahakkuk Zamanaşımı
Bilindiği üzere, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun “Gümrük Vergilerinin Tahakkuku, Tebliği ve Ödenmesi” başlığı altında düzenlenen 197’nci maddesi;
“1. Gümrük vergileri, tahakkukundan hemen sonra (…) yükümlüye tebliğ edilir.
2. Yapılan denetlemeler sonucunda hiç alınmadığı veya noksan alındığı belirlenen veya 1 inci fıkrada belirtilen şekilde tebliğ edilemeyen gümrük vergilerine ilişkin tebligat gümrük yükümlülüğünün doğduğu tarihten itibaren üç yıl içinde yapılır. Şu kadar ki, gümrük yükümlülüğünün doğduğu olayla ilgili olarak dava açılması zaman aşımını durdurur.” Hükmünü amirdir.
Ek olarak, Kanun’un 231’inci maddesinin ikinci fıkrasında ise, “Gümrük vergileri alacağına bağlı idari para cezalarının zamanaşımı, bu idari para cezalarına ilişkin gümrük vergilerinin zamanaşımına tabidir.” Hükmüne yer verilmiştir. Bu minvalde, idari para cezasının tutarı belirlenirken, para cezasına dayanak bir vergi alacağı söz konusu ise bu para cezası gümrük vergi alacağına bağlı bir para cezası olup, gümrük vergilerinin zamanaşımı hükümleri ilgili idari para cezası için de geçerli olacaktır.
Bunun yanı sıra, vergi tutarının sadece idari para cezasının hesaplanmasında dikkate alındığı, ortada bir vergi alacağının söz konusu olmadığı para cezaları ile gümrüklenmiş değer üzerinden belirlenen para cezaları, gümrük vergileri alacağına bağlı olmayan idari para cezalarıdır. Gümrük vergileri alacağına bağlı olmayan idari para cezalarına ilişkin düzenleme ise 5326 sayılı Kabahatler Kanunu’nda yer almaktadır. Mezkûr Kanunda idari para cezaları nispi ve maktu olmak üzere ikiye ayrılmış olup, Kanun’un “Soruşturma Zamanaşımı” başlıklı 20’nci maddesinde;
“1. Soruşturma zamanaşımının dolması halinde kabahatten dolayı kişi hakkında idarî para cezasına karar verilemez.
2. Soruşturma zamanaşımı süresi;
a) Yüzbin Türk Lirası veya daha fazla idarî para cezasını gerektiren kabahatlerde beş,
b) Ellibin Türk Lirası veya daha fazla idarî para cezasını gerektiren kabahatlerde dört,
c) Ellibin Türk Lirasından az idarî para cezasını gerektiren kabahatlerde üç,
yıldır.” Hükümleri yer almaktadır.
Yukarıda açıklanan mevzuat hükümlerinden de anlaşılacağı üzere zamanaşımı süresi gümrük yükümlülüğünün doğduğu tarihten itibaren başlamakta, tahakkuk zamanaşımının durmasına ilişkin olarak ise gümrük yükümlülüğünün doğduğu olayla ilgili olarak dava açılması gerekmektedir.
Bununla birlikte, Kanun’un 197/4’üncü maddesi hükmü gereğince, gümrük vergileri alacakları, ceza uygulamasını gerektiren bir fiile ilişkin olması ve zamanaşımı daha uzun bulunan bu fiil nedeniyle ceza davası açılmış olmak kaydıyla bu alacaklar Türk Ceza Kanunundaki dava ve ceza zamanaşımı süreleri içerisinde kovuşturulup tahsil edilecektir.
Tahsil Zamanaşımı
6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunu’nun “Tahsil Zamanaşımı” başlığı altında düzenlenen 102’nci maddesi “Amme alacağı, vadesinin rastladığı takvim yılını takip eden takvim yılı başından itibaren 5 yıl içinde tahsil edilmezse zamanaşımına uğrar. Para cezalarına ait hususi kanunlardaki zamanaşımı hükümleri mahfuzdur. Zamanaşımından sonra mükellefin rızaen yapacağı ödemeler kabul olunur.” hükmünü amirdir. Tahsil zamanaşımı, kamu alacağının vadesinin rastladığı takvim yılını takip eden takvim yılı başından itibaren kanunda belirtilen sürenin geçmesine rağmen, kamu alacağının tahsil edilemediği durumda geçerli olup, verginin süresi içinde tahakkuk ve tebliğ edilmesi ön şarttır.
Mezkûr Kanun’da zamanaşımının kesilmesi gereken haller ile işlemeyeceği durumlar hüküm altına alınmıştır (6183 sayılı Kanun Md. 103-104).
Nihai olarak; ilgili Kanunlar ile tahakkuk ve tahsil zamanaşımlarına ilişkin süreler, zamanaşımını durduran ve kesen durumlar açık bir şekilde hüküm altına alınmıştır. Bununla birlikte, gümrük yükümlülüğünün başlamasına ilişkin olarak mevzuat Gümrük Kanunu’nun 181 ve müteakip maddelerinde düzenlenmiştir. Gümrük idareleri, zamanaşımına ilişkin süreleri re’sen dikkate almalı, zamanaşımı süresi dolmuş olan işlemler için ek tahakkuk ve ceza kararı düzenlenmemesinin yerinde olacağı değerlendirilmektedir.
Ege Uzman Mevzuat Departmanı